ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ: ΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΝ

Το διαδίκτυο, όπως το γνωρίζουμε και το χρησιμοποιούμε σήμερα, απεικονίζει ένα παγκόσμιο δίκτυο συνδεδεμένων υπολογιστών που διευκολύνουν την απομακρυσμένη επικοινωνία μεταξύ των ατόμων και την ανταλλαγή κάθε λογής δεδομένων και πληροφοριών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι πίσω από κάθε υπολογιστή υπάρχει, έστω και θεωρητικά, η ανθρώπινη παρουσία που μπορεί ανά πάσα στιγμή να επηρεάσει τη λειτουργία του, είναι προφανές ότι το «υποκείμενο» αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του διαδικτυακού παρόντος. Ωστόσο, αν και η εφηβεία της ψηφιακής εποχής αποδείχτηκε ανθρωποκεντρική, τα χρόνια της ωριμότητάς της προμηνύονται μάλλον αντικειμενοστρεφή. Προσπερνώντας το άτομο, η τεχνολογία εστιάζει ήδη στη δημιουργία ενός πιο «έξυπνου» περιβάλλοντος, χαρίζοντας ψηφιακή ζωή στα πράγματα. Με άλλα λόγια: όταν το δοχείο του γιαουρτιού αρχίσει να μιλάει η επιστημονική φαντασία θα είναι ήδη πραγματικότητα. Μια τέτοια εξέλιξη δε θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που ετοιμάζεται πια για την επερχόμενη «επανάσταση».

Η νέα τεχνολογική τάση, γνωστή κυρίως ως «Περιβάλλουσα νοημοσύνη» και «Διαδίκτυο των πραγμάτων», δεν θεωρείται αδίκως επανάσταση αφού πρόκειται να αλλάξει εξ ολοκλήρου την καθημερινότητά του σύγχρονου ανθρώπου. Οι εφαρμογές της δεν γνωρίζουν ουσιαστικά περιορισμό. Κάθε αντικείμενο επιδέχεται την προσθήκη ενός μικροκυκλώματος που θα το ταυτοποιεί, θα το εντοπίζει ανά πάσα στιγμή και θα επιτρέπει την αυτόνομη αλληλεπίδρασή του όχι μόνο με τον άνθρωπο αλλά και με τα υπόλοιπα αντικείμενα. Η υλοποίηση αυτής της ιδέας προβλέπεται να ξεκινήσει σε ευρεία κλίμακα στον επιχειρηματικό και βιομηχανικό κλάδο, όπου απαιτείται διαρκής έλεγχος και παρακολούθηση στις γραμμές παραγωγής. Στο πλαίσιο αυτό, το γιαούρτι που μιλάει δεν είναι μια εξωπραγματική υπερβολή. Κάθε προϊόν που φτάνει στα χέρια του καταναλωτή θα φέρει και θα μεταδίδει πληροφορίες που θα συλλέγονται καθ’ όλη την παραγωγική διαδικασία και μπορεί να αφορούν τη σύστασή του, τη συντήρησή του, τη θερμοκρασία αποθήκευσης, τη μεταφορά του κλπ. Ήδη, βέβαια, τα πρώτα δείγματα περιβάλλουσας νοημοσύνης υπάρχουν γύρω μας σε πρώιμο στάδιο μέσω των λεγόμενων «έξυπνων ετικετών» που κρύβονται σε πολλά αγαθά κυρίως για αντικλεπτικούς λόγους. Παρόμοιες ετικέτες εμφυτεύονται στα βιβλία πολλών βιβλιοθηκών τόσο για προστασία όσο και για αυτοματοποιημένη παρακολούθηση της δανειστικής διαδικασίας. Τα επόμενα βήματα στην ταυτοποίηση των αντικειμένων αποσκοπούν στον ηλεκτρονικό εντοπισμό και την ορθή ανακατεύθυνση τους μέσα σε ένα διαδραστικό περιβάλλον. Πιο απλά, αρκεί να σκεφτούμε ότι μια «έξυπνη» βαλίτσα πολύ δύσκολα θα κατέληγε σε λάθος προορισμό αλλά και τότε θα μπορούσε να εντοπιστεί άμεσα και να φτάσει πολύ πιο γρήγορα στον κάτοχό της. Αντίστοιχα, άλλωστε, μπορεί να διευκολυνθεί εντυπωσιακά η διαλογή ανακυκλώσιμων υλικών προσφέροντας καίρια λύση στο οικολογικό αδιέξοδο.

Παρατηρώντας κανείς ταινίες επιστημονικής φαντασίας προηγούμενων δεκαετιών θα μπορούσε κάλλιστα να απογοητευτεί καθώς προσεγγίζουμε πια το έτος 2010, το οποίο ο κινηματογραφικός φακός του ’70 και του ’80 παρουσίαζε σαφώς πιο εντυπωσιακό από αυτό που ζούμε σήμερα. Αρκετά συχνά κάποια τεχνολογικά επιτεύγματα θεωρούνται απλά και αναμενόμενα ενώ η αλήθεια διαφέρει κατά πολύ. Για την επίτευξη ενός τεχνολογικού και κατ’ επέκταση κοινωνικού άλματος, όπως το «Διαδίκτυο των πραγμάτων», απαιτείται η σύγκλιση διαφορετικών τεχνολογιών την κατάλληλη στιγμή. Την τελευταία πενταετία μια τέτοια πετυχημένη σύγκλιση έφερε την επιστημονική φαντασία πιο κοντά στην πραγματικότητα. Οι εμπλεκόμενες τεχνολογίες που εξελίσσονται παράλληλα και τείνουν σε μια αρμονική συνεργασία είναι η «ταυτοποίηση μέσω ραδιοσυχνοτήτων» (Radio Frequency Identification) γνωστή με το ακρωνύμιο RFID και η ανάπτυξη ενός νέου πρωτοκόλλου επικοινωνίας του ίντερνετ με την ονομασία IPv6.

Δίχως να υπεισέλθουμε σε εξειδικευμένες τεχνικές λεπτομέρειες αξίζει να αναφέρουμε κάποιες βασικές πληροφορίες για την κάθε τεχνολογία. Η RFID ενσωματώνεται συνήθως στις έξυπνες ετικέτες (RFID tags) που αναφέρθηκαν παραπάνω και πρόκειται ουσιαστικά για έναν πολύ μικρό πομποδέκτη και μικροεπεξεργαστή που επιτρέπει την αυτοματοποιημένη ασύρματη μετάδοση των δεδομένων σε έναν ειδικό αναγνώστη (RFID reader). Σε αντίθεση μάλιστα με τον πολύ γνωστό γραμμωτό κώδικα (barcode) δεν απαιτείται οπτική επαφή μεταξύ ετικέτας και αναγνώστη. Εκτός των άλλων η RFID χρησιμοποιείται σε διαβατήρια νέου τύπου καθώς και για την αυτόματη ηλεκτρονική πληρωμή των διοδίων ενώ μικροκάψουλες RFID εμφυτεύονται ήδη σε κατοικίδια για τον εύκολο εντοπισμό τους. Παράλληλα, το πρωτόκολλο επικοινωνίας του διαδικτύου (ΙΡ) που επέτρεψε την μέχρι σήμερα αλματώδη ανάπτυξη των ψηφιακών υπηρεσιών έγινε εγκαίρως αντιληπτό ότι δε θα μπορούσε να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες ανάγκες. Η αναλωσιμότητά του οφείλεται στον περιορισμένο αριθμό διευθύνσεων που μπορεί να εξυπηρετήσει, ο οποίος ανέρχεται περίπου σε 3,5 δισεκατομμύρια. Δεδομένου ότι οι δεσμευμένες διευθύνσεις έχουν ξεπεράσει σήμερα τα 2,5 δισεκατομμύρια ήταν απαραίτητη η εύρεση κάποιας διεξόδου. Η λύση δόθηκε με την ανάπτυξη ενός νέου πρωτοκόλλου, του IPv6, που έχει πρακτικά ανεξάντλητες δυνατότητες, προκειμένου να καλύψει τις απαιτήσεις ενός ευφυούς περιβάλλοντος όπου κάθε αντικείμενο θα έχει δική του δικτυακή ταυτότητα.

Φυσικά, η επερχόμενη δικτύωση των πάντων δημιουργεί αυτονόητο σκεπτικισμό για όλους τους τεχνολογικούς δαίμονες που συνοδεύουν κάθε βήμα επιστημονικής προόδου. Τα μελλοντολογικά σενάρια περί οργουελικού πανοπτισμού βρίσκουν το καλύτερο έδαφος για να αναπτυχθούν ενώ η ιδιωτικότητα και η προστασία των προσωπικών δεδομένων βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Ο προβληματισμός, ακόμη και οι υπερβολικές θεωρίες, δικαιολογούνται μπροστά στην επικείμενη εξέλιξη που θα καταστήσει τον καθένα στόχο εύκολης παρακολούθησης. Ακόμη και αν η προστασία του ίδιου του ατόμου διασφαλιστεί αποτρέποντας για παράδειγμα την ετικετοποίηση προσώπων, ο έμμεσος εντοπισμός μέσω των αντικειμένων που φέρει ή χρησιμοποιεί ο καθένας δύσκολα θα αποφευχθεί. Συνεπώς, πολύ γρήγορα οι νομοθεσίες όλων των κρατών θα βρεθούν αντιμέτωπες με μια ανυπέρβλητη πρόκληση, την προστασία της ιδιωτικής ζωής των πολιτών μέσα από ένα ευέλικτο και αποτελεσματικό πλέγμα κανόνων που θα ρυθμίζει κατάλληλα τη διεισδυτικότητα του ευφυούς περιβάλλοντος.
Αν και η ετοιμότητα των εθνικών νομοθετών μπροστά στα νέα δεδομένα κρίνεται αμφίβολη, οι πρωτοβουλίες σε κοινοτικό πλαίσιο μέσω των δράσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής φαίνονται τουλάχιστον ικανοποιητικές. Από το 2006 ξεκίνησαν δημόσιες διαβουλεύσεις για την ευρωπαϊκή στρατηγική σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας RFID, συστάθηκαν ειδικές επιστημονικές ομάδες που παρέχουν συνεχές ερευνητικό έργο, οργανώθηκαν σχετικά διεθνή συνέδρια και ήδη από τα τέλη του 2007 τονώθηκε η ιδέα του διαδικτύου των πραγμάτων και της ομαλότερης μετάβασης σε αυτό. Μέσα στο 2009 ξεκίνησε και η λειτουργία ενός επίσημου ιστοχώρου που συγκεντρώνει όλες τις πληροφορίες και τις εξελίξεις σε σχέση με το διαδίκτυο του μέλλοντος. Εκεί προβάλλεται ως βασικό μέλημα της Επιτροπής η υποστήριξη της έρευνας για την προώθηση της τεχνολογίας RFID ως αναπόσπαστο τμήμα ενός μελλοντικού διαδικτύου των πραγμάτων αλλά και η υιοθέτηση απαραίτητων δράσεων που θα οδηγήσουν σε μια κοινή πολιτική προσαρμογής και εναρμόνισης των νομοθεσιών. Σε κάθε περίπτωση προκρίνεται η προστασία του πολίτη με κεντρικό μήνυμα να διατηρεί ο καθένας ανά πάσα στιγμή τον έλεγχο στη ροή των δεδομένων του.

Θα ήταν πράγματι αφελές να πιστέψει κανείς ότι υπάρχει τρόπος να σταματήσει η εξέλιξη. Στο διαδίκτυο του αύριο πρωταγωνιστές θα είναι σίγουρα τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν και σε μεγάλο βαθμό μας ορίζουν. Ακόμα και η έννοια των «ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων» μπορεί στο μέλλον να αντικατασταθεί από κάποια «ευαίσθητα προσωπικά αντικείμενα». Η τυπική προστασία της ιδιωτικότητας μέσα από εξελιγμένα κανονιστικά πλέγματα δε θα πάψει να υφίσταται, χαρίζοντας την επιλογή στον πολίτη και αναγνωρίζοντας τη δύναμη της συναίνεσής του. Το κρίσιμο ερώτημα όμως αφορά την πλαστότητα αυτής της επιλογής. Τελικά, όταν η άρνηση της συναίνεσης στην διοχέτευση προσωπικών δεδομένων ή πιθανώς στην ανάγνωση προσωπικών αντικειμένων θα ισοδυναμεί με αποκλεισμό από κάποιες δραστηριότητες της καθημερινότητας, η δυνατότητα της επιλογής ενδέχεται να καταλήξει κενό γράμμα κάποιου μελλοντικού νόμου περί προστασίας της ιδιωτικότητας.




ΣΧΕΤΙΚΑ LINKS:

Ιστοχώρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το «Διαδίκτυο των Πραγμάτων»:
http://www.iot-visitthefuture.eu

Ανακοίνωση Ευρωπαϊκής Επιτροπής:
http://ec.europa.eu/ellada/news/news/20090618internet_revolution_el.htm

http://ec.europa.eu/information_society/policy/rfid/index_en.htm

Ερευνητικά κείμενα:
http://www.itu.int/osg/spu/publications/internetofthings/InternetofThings_summary.pdf

http://ec.europa.eu/information_society/policy/rfid/documents/iotprague2009.pdf

http://www.networkcultures.org/_uploads/notebook2_theinternetofthings.pdf

Ηλεκτρονικός τύπος:
http://www.internetactu.net/2008/10/02/l%E2%80%99internet-des-objets-des-outils-pour-hackers-ou-une-veritable-opportunite-d%E2%80%99affaire/

http://www.lemonde.fr/cgi-bin/ACHATS/acheter.cgi?offre=ARCHIVES&type_item=
ART_ARCH_30J&objet_id=1088934&clef=ARC-TRK-D_01

http://www.guardian.co.uk/technology/2008/oct/16/internet-of-things-ipv6

Βλ. επίσης:
http://www.iturls.com/English/TechHotspot/TH_IOT.asp

http://java.sun.com/developer/technicalArticles/Ecommerce/rfid/


http://www.internet2008.eu/spip.php?rubrique41

http://www.nis-summer-school.eu/theme-topics.html