e-πίκαιρα: Ιουνίου 2008

Η ψηφιακή εποχή εξέρχεται σταδιακά από τα άστατα χρόνια μιας επαναστατικής εφηβείας και καλείται να υπακούσει σε κανόνες και περιορισμούς, που επιβάλλονται στο πλαίσιο της οργανωμένης και ευνομούμενης Πολιτείας. Οι σύγχρονοι νομοθέτες αναζητούν τρόπους να δαμάσουν την πλήρη ελευθερία που προσφέρουν οι μοντέρνοι ηλεκτρονικοί τρόποι επικοινωνίας, με πιο αντιπροσωπευτικό μέσο το διαδίκτυο, προκειμένου να αντιμετωπίσουν φαινόμενα ασυδοσίας. Τα χρόνια που ακολούθησαν τα γεγονότα της 11^ης Σεπτεμβρίου 2001 σημαδεύονται ακόμα από τα ενισχυμένα αντανακλαστικά της πολιτειακής εξουσίας απέναντι στους κινδύνους της τρομοκρατίας. Εύκολα η πρόληψη μετατράπηκε σε αυθαίρετη κινδυνολογία και η ανέλεγκτη ηλεκτρονική εποχή των άναρχων δικτύων δαιμονοποιήθηκε και κατ’ επέκταση στοχοποιήθηκε. H σύγχρονη τάση «κυβερνοποίησης» των πάντων δεν άργησε να πλάσει και την κυβερνοτρομοκρατία, οι πτυχές της οποίας θα απασχολήσουν τη στήλη στο προσεχές τεύχος.

Με στόχο την αντιμετώπιση ενός μη ταυτοποιημένου «εχθρού», οι εθνικές νομοθεσίες κάμπτουν η μία μετά την άλλη την προστασία της ιδιωτικής ζωής των πολιτών τους, δημιουργώντας μια κοινωνία υπόπτων. Σε αρκετά κράτη, η ελευθερία έκφρασης, η άσκηση κριτικής και η πολιτική αμφισβήτηση, που βρίσκουν βήμα στον ψηφιακό κόσμο, π.χ. μέσα από ιστολόγια (blogs), διώκονται. Οι Η.Π.Α., η Κίνα, το Ιράν, η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία υιοθετώντας σχετικά μέτρα και νομικούς κανόνες έδωσαν το έναυσμα για την παρακολούθηση της ηλεκτρονικής ζωής. Το παράδειγμά τους ακολούθησε, πρόσφατα, η Σουηδία πρωτοστατώντας στον ευρωπαϊκό χώρο.

Στις 18 Ιουνίου 2008, το σουηδικό κοινοβούλιο υπερψήφισε με 143 ψήφους έναντι 138 και μία αποχή, έναν νέο νόμο που επιτρέπει τις παρακολουθήσεις των τηλεπικοινωνιών μεταξύ των οποίων και τον έλεγχο της ηλεκτρονικής αλληλογραφίας. Ειδικότερα, αναγνωρίζεται η δυνατότητα στην Υπηρεσία Στρατιωτικών Παρακολουθήσεων (Försvarets RadioAnstalt, FRA) να φιλτράρει κάθε είδους αλληλογραφία ή τηλεφωνικές κλήσεις με προέλευση ή προορισμό τη Σουηδία. Η απόφαση αυτή στηρίζεται σε λόγους εθνικής ασφάλειας και δεν θέτει ως προϋπόθεση την ύπαρξη εισαγγελικής εντολής ή δικαστικής έγκρισης. Οι υποστηρικτές της νέας νομοθετικής ρύθμισης, τη θεωρούν απαραίτητη για την αντιμετώπιση της τρομοκρατικής απειλής σε μια κοινωνία ψηφιοποιημένων υπηρεσιών όπου η υψηλή τεχνολογία αποτελεί όπλο για τον εν δυνάμει εχθρό.

Από την άλλη πλευρά, οι επικριτές του νέου νόμου, έσπευσαν να δηλώσουν την αντίθεσή τους στην παραβίαση της ιδιωτικότητας και των πολιτικών ελευθεριών, αναφερόμενοι σε καθεστώς «Μεγάλου Αδελφού» και μιλώντας για «lex Orwell» (από τον ομώνυμο συγγραφέα της προφητικής νουβέλας «1984»). Στην ίδια γραμμή συντάσσονται και μεγάλοι πάροχοι όπως η σουηδική εταιρία τηλεπικοινωνιών TeliaSonera και η Google, που χαρακτηρίζουν την πρωτοβουλία αυτή ως το ευρύτερο πλάνο ηλεκτρονικής παρακολούθησης στον ευρωπαϊκό χώρο. Κάποιες αλλαγές της τελευταίας στιγμής στο κείμενο της νομοθετικής πρότασης δε στάθηκαν αρκετές να εξομαλύνουν την κατάσταση. Για παράδειγμα, η ανάθεση του ελέγχου σε ανεξάρτητες αρχές, δεν αντισταθμίζει το γεγονός ότι όλες οι ιδιωτικές επικοινωνίες θα σαρώνονται και θα κρίνονται βάσει επιλεγμένων λέξεων-κλειδιών, ελέγχοντας το «επιλήψιμο» ή μη της καθημερινής συμπεριφοράς και έκφρασης των πολιτών. Δεδομένου ότι με τον ίδιο τρόπο θα ελέγχονται και οι εισερχόμενες επικοινωνίες, είναι προφανές το πρόβλημα επέκτασης της εμβέλειας παρακολούθησης και στα επικοινωνιακά δεδομένα πολιτών, που προέρχονται από άλλες χώρες, με προορισμό τη Σουηδία. Εντέλει η ρύθμιση φαίνεται να ξεπερνάει τα εθνικά όρια εφόσον άπτεται και υπερσυνοριακών επικοινωνιών, η διαδρομή των οποίων, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν ελέγχεται καν από το χρήστη, όπως συμβαίνει κατά την περιήγηση στον Παγκόσμιο Ιστό.

Ενώ αυτά συμβαίνουν σε ένα κράτος με υψηλό δείκτη διείσδυσης των ψηφιακών υπηρεσιών, η χώρα μας, που βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις ψηφιακής ετοιμότητας στην Ε.Ε., παρουσιάζει πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα στην πρόσφατη κοινοτική δημοσκόπηση «Ευρωβαρόμετρο». Σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, το 42,3% των Ελλήνων δεν επιθυμούν να παρακολουθούνται οι τηλεφωνικές συνδιαλέξεις στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της διεθνούς τρομοκρατίας και το 36,4% θα το δεχόταν μόνο υπό δικαστικές εγγυήσεις. Όσον αφορά την παρακολούθηση των χρηστών διαδικτύου για τον ίδιο λόγο, το 43,8% απαντά «όχι» και το 32,9% «ναι, με τη συνδρομή δικαστικών εγγυήσεων». Η ελληνική κοινή γνώμη εμφανίζεται, λοιπόν, ιδιαίτερα επιφυλακτική απέναντι στην ανεξέλεγκτη διεισδυτική πολιτική παρακολούθησης της ιδιωτικής ζωής, ηλεκτρονικής και μη. Ωστόσο, απομένει να αποδειχθεί αν η ευαισθησίες των πολιτών αρκούν για να αναχαιτίσουν τη γενικευμένη προσπάθεια επιτήρησης του ψηφιακού κόσμου με το πρόσχημα της εθνικής ασφάλειας.

ΣΧΕΤΙΚΑ LINKS:

Το κείμενο του νόμου (σουηδική γλώσσα):

http://www.regeringen.se/content/1/c6/07/83/67/2ee1ba0a.pdf