Συμπληρώθηκαν κιόλας 25 χρόνια από τη γέννηση του Ίντερνετ, από τότε δηλαδή που ο προγραμματιστής Βίντον Σερφ δημιούργησε ένα ειδικό πρωτόκολλο επικοινωνίας (Internet Protocol, IP), επιτρέποντας την δικτύωση των επιμέρους δικτύων (Interconnected Networks, InterNet). Έκτοτε το διαδίκτυο δεν έπαψε να εξελίσσεται και να προσφέρει διαρκώς καινούριες δυνατότητες στους χρήστες του. Μετά τις ανταλλαγές ηλεκτρονικών μηνυμάτων, τις συζητήσεις σε πραγματικό χρόνο, την ηλεκτρονική τραπεζική, το ηλεκτρονικό εμπόριο, τις αχανείς βάσεις δεδομένων, την απευθείας ανταλλαγή κάθε είδους αρχείων και την ιντερνετική τηλεφωνία, η πιο επίκαιρη και ταχύτερα εξελισσόμενη υπηρεσία του διαδικτύου είναι τα λεγόμενα «blogs», που στα ελληνικά αποδίδονται με το νεολογισμό «ιστολόγια».
Περί τίνος πρόκειται ?
Το blog προέρχεται από τη σύντμηση των λέξεων «web log» και χαρακτηρίζει μια ιστοσελίδα, η οποία στη δομή της θυμίζει ημερολόγιο: συμπληρώνεται και ενημερώνεται συχνά, τηρείται από ένα άτομο, καταγράφει συναισθήματα, προσωπικές απόψεις και υποκειμενικές κρίσεις για ζητήματα της καθημερινότητας. Αυτό το «ηλεκτρονικό ημερολόγιο» όμως δεν είναι αυστηρά προσωπικό, δημοσιοποιείται μέσω του διαδικτύου και δίνει τη δυνατότητα σε κάθε χρήστη όχι μόνο να το διαβάσει αλλά και να το συμπληρώσει αποστέλλοντας τα σχόλιά του.
Βασικό λεξιλόγιο
Τα blogs μεταφράστηκαν αρχικά στα ελληνικά ως «ηλεκτρονικά ημερολόγια» και «σελίδες αυτοπαρουσίασης». Σήμερα πλέον φαίνεται να επικρατεί ως πιστότερος ο όρος «ιστολόγια», αν και η δικτυακή αργκό, που σταδιακά θα ακούγεται όλο και πιο οικεία, διατηρεί μάλλον αυτούσια τη σχετική αγγλική ορολογία, προσαρμόζοντάς την όπου χρειάζεται. Έτσι συναντούμε το ουσιαστικό μπλογκ (blog) και το ρήμα μπλογκάρω (to blog) ενώ αυτός που γράφει ή συμπληρώνει ένα blog, κάνει δηλαδή μπλόγκινγ (blogging), ονομάζεται μπλόγκερ (blogger) ή μπλογκίστας. Τέλος, η διαρκώς αναπτυσσόμενη κοινότητα των blogs ονομάζεται μπλογκόσφαιρα (blogosphere).
Σύντομο ιστορικό
Τα blogs δεν στηρίζονται στην ανάπτυξη κάποιας νέας εφαρμογής, ούτε αποτελούν πρόσφατη ιδέα εντός του κυβερνοχώρου. Αρχικά, τα ονομαζόμενα weblogs τηρούνταν από ανθρώπους με ειδικές γνώσεις στη διαμόρφωση ιστοσελίδων, οι οποίοι κατέγραφαν με την προσωπική τους οπτική την ανάπτυξη του Παγκόσμιου Ιστού. Θεωρείται μάλιστα ότι το πρώτο weblog ήταν η ιστοσελίδα του δημιουργού του Παγκόσμιου Ιστού, Τιμ Μπέρνερς-Λι, όπου κατέγραφε το 1992 τις νέες ιστοσελίδες. Η εξέλιξη των δικτυακών δυνατοτήτων και η εύκολη πλέον διαχείριση των προσωπικών ιστοσελίδων από τους χρήστες, οδήγησε αναμενόμενα και στην εκρηκτική αύξηση των blogs. Ενδεικτικά, το 1999 υπήρχαν συνολικά περίπου 100 blogs, στα μέσα του 2005 10 εκατομμύρια και μέχρι τον Απρίλιο του 2006 ο αριθμός τους ξεπέρασε τα 35 εκατομμύρια.
Λειτουργική δομή των blogs
Η δημιουργία και διατήρηση ενός blog αποτελεί πλέον, από τεχνικής πλευράς, ιδιαίτερα απλή διαδικασία καθώς πολλές ιστοσελίδες προσφέρουν έτοιμες φόρμες για τη δημιουργία ενός προσωπικού ιστολογίου σε ελάχιστα «βήματα». Αυτό που απαιτείται είναι διάθεση για γράψιμο και καθώς φαίνεται από τις στατιστικές μετρήσεις ούτε αυτό λείπει. Η δομή ενός blog περιλαμβάνει συνήθως σε αντίστροφη χρονολογική σειρά τις καταχωρήσεις του γράφοντος blogger και συνοδευτικά σχόλια (comments) των αναγνωστών-χρηστών. Ένα blog μπορεί να είναι εμπλουτισμένο με συνδέσμους (links), που παραπέμπουν σε άλλα blogs ή ιστοσελίδες ειδικού ενδιαφέροντος, οπότε και χαρακτηρίζεται linklog ή να περιλαμβάνει αρχεία βίντεο (vlog) και φωτογραφίες (photolog).
Περιεχόμενο των blogs
Οι θεματικές και κατ’ επέκταση το είδος των blogs δεν γνωρίζουν περιορισμούς. Εκτός από εκείνα που έχουν αρκετά ιδιωτικό χαρακτήρα υπό μορφή προσωπικού ημερολογίου, τα ιστολόγια μπορεί να σχολιάζουν την επικαιρότητα ή να την παρουσιάζουν πρωτογενώς, να είναι αφιερωμένα σε συγκεκριμένες θεματικές όπως η πολιτική, τα αθλητικά, τα ταξίδια κλπ.. Αρκετά διαδεδομένη είναι επίσης μία νέα συγγραφική φόρμα που αποτελεί ουσιαστικά online δημοσίευση διηγημάτων ή μυθιστορημάτων σε συνέχειες. Τα βιβλία αυτά, που πολλές φορές βρίσκουν το δρόμο της κανονικής έκδοσης, ονομάζονται blooks (εκ του blogs και books) και μάλιστα πρόσφατα καθιερώθηκε και το αντίστοιχο βραβείο που έγινε γνωστό ως Blooker Prize. Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί το εταιρικό blogging, που προωθείται από μεγάλες επιχειρήσεις μεταξύ συνεργατών και διευθυντικών στελεχών αναγνωρίζοντας τα οφέλη μιας δυναμικής επικοινωνίας σε εργασιακό επίπεδο. Ο οικονομικός χαρακτήρας ενός blog, όμως, μπορεί να εκφράζεται και με πιο ύποπτο τρόπο, όπως στα λεγόμενα splogs (spam – blogs) που επιδιώκουν να παραπλανήσουν τους αναγνώστες-χρήστες και να τους οδηγήσουν σε συγκεκριμένους διαφημιστικούς ιστοχώρους με τελικό σκοπό το κέρδος.
Ο ρόλος των bloggers και η «δημοσιογραφία του πολίτη»
Τα blogs έχουν ενταχθεί στην καθημερινότητα εκατομμυρίων χρηστών ικανοποιώντας την ανάγκη δημιουργικής έκφρασης, ψυχαγωγίας αλλά και εκτόνωσης. Για άλλους πάλι είναι ένας καλός τρόπος να επικοινωνούν με φίλους και συγγενείς, να μοιράζονται τα νέα τους και να στέλνουν φωτογραφίες. Για πολλούς, όμως, τα blogs προσφέρουν και ένα μέσο εναλλακτικής πληροφόρησης και αντίστασης στα κυρίαρχα ΜΜΕ. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη στις Η.Π.Α., 34% των ερωτηθέντων θεωρεί το blogging μία μορφή «δημοσιογραφίας του πολίτη». Η λογική πίσω από την ιδέα μιας τέτοιου τύπου δημοσιογραφίας βασίζεται καταρχήν στο γεγονός ότι η συλλογική γνώση που προσφέρεται από περισσότερους αναγνώστες υπερτερεί της κάλυψης ενός πολύπτυχου θέματος από έναν μόνο δημοσιογράφο. Το ρεπορτάζ σ’ αυτήν την περίπτωση παράγεται μέσα από το διάλογο μεταξύ ενημερωμένων χρηστών. Εκτός αυτού, υπάρχουν και περιπτώσεις, όπου μοναχικοί bloggers αναλαμβάνουν να μεταδώσουν μόνοι τους την πληροφορία από τη δική τους σκοπιά και με το δικό τους προσωπικό ύφος. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση ενός Ιρακινού με το ψευδώνυμο «Salam Pax», που προκάλεσε ιδιαίτερη αίσθηση, δίνοντας στους αναγνώστες, μέσα από το ιστολόγιό του, μια μοναδική εικόνα της ζωής στη βομβαρδισμένη Βαγδάτη.
Τη συμβολή του blogging στην ενημέρωση αναγνωρίζει και η οργάνωση «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα», αναφέροντας στην ιστοσελίδα της πως «οι blogger είναι συχνά οι μόνοι πραγματικοί δημοσιογράφοι σε χώρες όπου τα συμβατικά ΜΜΕ λογοκρίνονται ή δέχονται πιέσεις». Στο ίδιο πνεύμα η οργάνωση εξέδωσε και το λεγόμενο «Εγχειρίδιο των blogger και των κυβερνοαντιφρονούντων», προσφέροντας οδηγίες για τη δημιουργία των blogs και παρέχοντας συμβουλές για την αποφυγή πιθανών διώξεων και πρακτικών λογοκρισίας. Παράλληλα και η Yahoo! ενέκρινε έμμεσα το δημοσιογραφικό ρόλο των bloggers, συμπεριλαμβάνοντάς τους ως ενημερωτικές πηγές στο ειδησεογραφική της στήλη. Επιπλέον, ενδεικτικό παράδειγμα της δυναμικής εξέλιξης των blogs αποτελεί η διαπίστευση των bloggers ως δημοσιογράφων στα Συνέδρια των Δημοκρατικών και των Ρεπουμπλικάνων, το 2004. Σταδιακά λοιπόν, μέσα στην τελευταία διετία, τα όρια ανάμεσα σε blogging και δημοσιογραφία έγιναν δυσδιάκριτα και πολλές εφημερίδες επιδίωξαν με διάφορους τρόπους να συνδυάσουν την ηλεκτρονική με την έντυπη δημοσιογραφία. Μια τελευταία εξέλιξη σε αυτό το πεδίο σηματοδοτεί η λειτουργία ενός νέου φορέα στις Η.Π.Α. με την ονομασία BlogBurst, που θα διαχειρίζεται τα δικαιώματα χρήσης των συνεργαζόμενων blogs, επιτρέποντας τη νόμιμη αναδημοσίευσή τους σε έντυπες εκδόσεις.
Νομικές πτυχές του blogging
Η ταχύτατη διόγκωση της «μπλογκόσφαιρας» και η ποικιλία που παρουσιάζει τόσο σε μορφή όσο και σε περιεχόμενο, ανέδειξαν πολλά προβλήματα που χρήζουν νομικής αντιμετώπισης, τα οποία δεν είναι μεν πρωτόγνωρα, ακόμη και σε ψηφιακό περιβάλλον, αλλά πρέπει να ιδωθούν υπό το πρίσμα και τις ιδιαιτερότητες των blogs. Σε γενικές γραμμές τα νομικά ζητήματα συστηματοποιούνται ως εξής:
- περιπτώσεις εγκλημάτων εξωτερίκευσης,
- προστασία ελευθερίας της έκφρασης,
- διαχείριση πνευματικών δικαιωμάτων,
- απατηλά ή κακόβουλα blogs (splogs).
Όσον αφορά τα εγκλήματα εξωτερίκευσης, η φύση των blogs είναι τέτοια που διευκολύνει την τέλεσή τους, αφού στις σελίδες τους φιλοξενούν προσωπικές κρίσεις και απόψεις. Ανάλογα με την περίπτωση λοιπόν, ο blogger, υπερβαίνοντας το μέτρο, θα μπορούσε να κατηγορηθεί βάσει των δημοσιευμάτων του, για ένα απλό έγκλημα κατά της τιμής, π.χ. δυσφήμιση ή ακόμη και για κατασκοπεία. Αν η τελευταία περίπτωση φαίνεται υπερβολική, αξίζει να υπενθυμίσουμε πως ήδη 2 Κινέζοι δημοσιογράφοι έχουν καταδικαστεί σε πολυετή κάθειρξη με την κατηγορία της κατασκοπείας και της παραβίασης μυστικών της πολιτείας επειδή τόλμησαν να εκφράσουν αντικαθεστωτικές απόψεις μέσω Διαδικτύου. Στο σημείο αυτό αναδεικνύεται και η ανάγκη εξασφάλισης της ελεύθερης έκφρασης από αυταρχικά καθεστώτα. Το χαρακτηριστικό παράδειγμα της Κίνας έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις στους χρήστες αλλά χωρίς αποτέλεσμα αφού οι επίσημοι φορείς μένουν αδιάφοροι. Αντίστοιχες περιπτώσεις συναντούμε επιπλέον και στον επαγγελματικό χώρο, όπως το παράδειγμα αεροσυνοδού που απολύθηκε επειδή δημοσίευσε προκλητικές φωτογραφίες της στο blog της ή υπαλλήλων που έχασαν τη δουλειά τους μετά από σχόλια για τους προϊσταμένους τους, που έγραψαν στα προσωπικά τους ιστολόγια.
Το ζήτημα της διαχείρισης των δικαιωμάτων χρήσης του περιεχομένου των blogs παρουσιάζει, επίσης, προφανές ενδιαφέρον από νομικής πλευράς καθώς απαιτείται να κλειδώσει νομικά και κατ’ επέκταση να κοστολογηθεί, δημοσιευμένο περιεχόμενο που πρέπει συγχρόνως να παραμείνει -βάσει της λειτουργικής φιλοσοφίας των blogs- ελεύθερα προσβάσιμο. Μια δογματικά συνεπής λύση επ’ αυτού αποτελεί πρόκληση για τον νομικό της θεωρίας αλλά και της πράξης.
Όσον αφορά δε, τα απατηλά blogs, εντάσσονται στην ευρύτερη προβληματική για το έλλειμμα διαδικτυακής ασφάλειας και επαναφέρουν το αμφιλεγόμενο ζήτημα της ανωνυμίας στο διαδίκτυο. Την ίδια στιγμή που η ανωνυμία ναρκοθετεί κάθε προσπάθεια ουσιαστικής αντιμετώπισης των διαδικτυακών απειλών, ορισμένες πλευρές (βλ. Electronic Frontier Foundation) υποστηρίζουν πως αποτελεί το μόνο όπλο του χρήστη για την εξασφάλιση του δικαιώματός του στην ελευθερία έκφρασης. Σχετική είναι και η προβληματική που αφορά την ευθύνη του παροχέα υπηρεσιών Ίντερνετ και την νομική υποχρέωση ή μη αποκάλυψης της ταυτότητας του χρήστη στην κάθε περίπτωση. Εδώ πρέπει να αναφερθεί ξανά το παράδειγμα της Κίνας, όπου οι μεγάλοι παροχείς υπηρεσιών Ίντερνετ διευκολύνουν καθημερινά την καταπάτηση της ελευθερίας έκφρασης εκατομμυρίων Κινέζων δικτυοπολιτών, προσφέροντας αφειδώς υπηρεσίες πληροφόρησης και λογοκρισίας στις κρατικές Αρχές.
Τέλος, σε σχέση με όλα τα παραπάνω ζητήματα, η ένταξη ή μη των bloggers στους κόλπους της δημοσιογραφίας, έχει ιδιαίτερη σημασία για τη νομική τους αντιμετώπιση, τόσο για τον χαρακτηρισμό και τη μεταχείριση τυχόν αξιόποινων πράξεων όσο και για την υπαγωγή τους στην συνταγματική προστασία της ελευθερίας του τύπου.
ΣΧΕΤΙΚΑ LINKS:
Το πρώτο blog:
http://www.w3.org/History/19921103-hypertext/hypertext/WWW/News/9201.html
Δημιουργία των blogs:
http://www.blogger.com
http://www.globeofblogs.com/
Στατιστικές Μετρήσεις:
http://www.technorati.com/
Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα:
http://www.rsf.org/
Φορέας BlogΒurst:
http://www.blogburst.com/
Electronic Frontier Foundation:
http://www.eff.org/
Βραβεία των blogs:
http://2006.bloggies.com/
